قصه درمانی روش به کارگیری قصه و داستان در درمان بیماری ها خصوصاً در بیماری های روانی است. مهم ترین نقشی که قصه درمانی در درمان بیماران دارد، همگانی جلوه دادن مشکلاتی است که افراد با آن ها در زندگی خود مواجه هستند. از این رو بیمار احساس تنهایی نمی کند و به این باور می رسد که کسانی دیگر هم همانند او وجود دارند و مشکل او مشکل منحصر به فردی نیست. داستان درمانی در دسته گروه های بازی درمانی برای کودکان نیزمحسوب می شود. در روانشناسی قصه درمانی برای کودکان کاربرد بیشتری دارد و برای کشف کودکان از آن استفاده می کنند اما قصه درمانی برای بزرگسالان بخشی از روند درمانی می تواند باشد.
قبل از هر چیز باید گفت که خواندن داستان کودکانه تنها به هدف سرگرمی و گذراندن وقت کودک نیست، بلکه هر قصه ای که برای کودک میخوانید باید آموزش و نکته ای را در خود گنجانده باشد؛ قصه درمانی کودکان، قصه ها را با ریزبینی و هدف بهبود و درمان نقصان، برای کودکان انتخاب می کند. پس بهتر است که والدین نیز در انتخاب قصه های شب برای کودک خود، این دقت را داشته باشند و انتخاب قصه ها را سهل انگارانه برای آن ها انجام ندهند.
نگاهی به قصه درمانی در روانشناسی
روانشناسی علم مطالعه رفتار و ذهن انسان است و بیشترین تمرکز را بر روی روح و روان انسان دارد. بخشی از بیماری های جسمانی در روح و روان انسان خلاصه می شود. در روانشناسی از ابزارهای مختلفی جهت درمان بیماری های روانی استفاده می شود. قصه درمانی در روانشناسی از جمله این ابزارهاست که بیشترین کاربرد آن می تواند در داستان درمانی کودکان هویدا باشد. قصه درمانی در روانشناسی اگرچه که از نظر اصطلاحی موضوعی جدید در روانشناسی محسوب می شود اما با توجه به نقشی که قصه در آرام کردن و کاهش اضطراب کودکان داشته، از گذشته های دور نیز مورد استفاده بوده است. قصه درمانی برای بزرگسالان نیز به کار می رود اما با توجه به محتویات قصه ، کاربرد قصه درمانی در روانشناسی کودکان بیش از بزرگسالان است. با این وجود نقش داستان درمانی را نمی توانیم برای بزرگسالان نادیده بگیریم.
تکنیک های قصه درمانی
تکنیک های قصه درمانی به روش های گوناگون به کارگیری قصه برای درمان بیماران گفته می شود. تکنیک های داستان درمانی برای کودکان و بزرگسالان می تواند کمی با یکدیگر متفاوت باشد. ازجمله تکنیک های قصه درمانی برای کودکان، بازی با کلمات احساسی است. در این روش از کارت های احساسات مانند خوشحال، غمگین، نگرانی و عصبانیت استفاده می شود و از آنها برای بیان و انتقال احساسات کودکان به روانشناس کمک گرفته می شود. قصه درمانی کودکان در این روش برای فهمیدن احساساتی است که بیشتر در کودک ناسازگاری ایجاد می کنند. درمانگر به داستان درمانی به عنوان ابزاری برای رسیدن به درون و ذهن کودک نگاه می کند تا بفهمد دلیل نگرانی و ناآرامی روحی کودک چه چیزی چیست.
روش های معمول در قصه درمانی
یک روانشناس برای داستان درمانی کودکان به بیماری آن ها و یا مشکلی که بزرگسال دارد توجه می کند. سن بیمار و حالات روحی او مهم ترین چیزی است که روانشناس باید در قصه درمانی آن را در نظر بگیرد. روش ها و تکنیک های قصه درمانی، ابتدا از نوع قصه ای که انتخاب می شود شروع می شود. در قصه درمانی برای کودکان متناسب با ترس، اضطراب و مشکلی که کودک دارد، قصه هایی انتخاب و خوانده می شود اما در قصه درمانی برای بزرگسالان نوع بیماری و اختلال بیمار در نظر گرفته می شود و چون بیشتر ریشه در کودکی دارند، تلاش می شود تا قصه متناسب با آن خوانده شود. اگر داستان درمانی به درستی انجام شود، امید به بهبودی بیمار در طول درمان وجود خواهد داشت.
داستان درمانی برای کودکان و بزرگسالان نیاز به زمان و صبوری زیادی دارد و همراه بیمار یا مراجعه کننده باید بداند که با یک قصه یا در زمان کم، امکان نتیجه گرفتن تقریبا محال است.
قصه درمانی کودکان
داستان درمانی کودکان در ابعاد مختلفی از زندگی به کمک آن ها می آید و آموزش ها و تاثیرات مختلفی برای آن ها دارد. به عنوان مثال کودکان مشکلات زیادی برای برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران دارند. این مشکلات اجتماعی گاهی در صمیمیت بیش از اندازه کودکان و گاهی در انزوای خارج از معمول کودکان دیده می شود. انزوای کودکان مشکلاتی از قبیل افسردگی، زودرنجی و حساسیت بیش از اندازه را برای آن ها به دنبال دارد. در این شرایط و برای حل مشکلاتی از این قبیل، داستان درمانی کودکان، برای آموزش های موثر به کودکان، می تواند به کمک والدین بیاید.
برخی از مشکلات کودکان می تواند به اندازه ای حاد باشد که نیاز به روانشناس را امری ضروری سازد. قصه درمانی در روانشناسی برای شناخت بهتر کودکان به کار می رود و زمانی که کودکان در بیان مشکلات خود ناتوان هستند، قصه درمانی کودکان می تواند بهترین وسیله برای شناخت احساسات درونی آن ها باشد؛ که عکس العمل کودکان در هنگام شنیدن قصه بازتابی از روان آن ها است.
کاربرد قصه ها در قصه درمانی کودکان
درخواندن و شنیدن قصه فواید بسیاری وجود دارد که آن را از جمله مهم ترین سرگرمی ها برای کودکان قرار داده است. این سرگرمی و بازی زیبا که اغلب نیز برای کودکان استفاده می شود، در دنیای بزرگترها نیز طرفداران زیادی دارد. محبوبیت قصه در میان بزرگسالان به دلیل تجربه دنیای کودکان درون داستان و قصه است، با این وجود قصه تنها برای کودکی کردن بزرگسالان نیست. استفاده از قصه امروزه به عنوان روشی درمانی است که از آن به عنوان قصه درمانی و یا داستان درمانی یاد می شود. در ظاهر قصه درمانی برای کودکان کاربرد دارد اما با توجه به محبوبیتی که قصه در میان انسان ها در هر سنی دارد، قصه درمانی برای بزرگسالان نیز یک وسیله درمانی محسوب می شود.
داستان های درمانی برای کودکان
یکی از مزیت های داستان های درمانی برای کودکان این است که جنبه آموزشی برای کودکان هم دارند. زمانی که کودک مشکلاتی از قبیل ترس، اضطراب و یا خجالتی بودن دارد، یکی از منطقی ترین راه ها صحبت کردن با کودکان است. پدر و مادر تلاش می کنند تا کودک را مثلاً با ترس روبرو کنند تا به این نتیجه برسد که چیزی برای ترسیدن او وجود ندارد اما راه دیگری هم می توان یافت.
در روش داستان درمانی کودکان به جای صحبت مستقیم از داستان های درمانی برای کودکان استفاده می شود و کودکان خود به این باور می رسند که ترسی وجود ندارد. داستان های درمانی برای کودکان، حاوی آموزش غیر مستقیم برای کودکان است که اثری به مراتب بیشتر از آموزش مستقیم دارد. بنابراین وقتی از داستان های درمانی برای کودکان صحبت می شود و یا از داستان درمانی کودکان می شنویم نباید تنها به دنبال یک بیمار و یا یک روش درمان سنتی بگردیم. به همین دلیل منظور از داستان های درمانی برای کودکان، به کارگیری روش ها و تکنیک های قصه درمانی برای کودکان است که برای تربیت، پرورش و آموزش کودکان استفاده می شود.
فواید خواندن قصه در داستان درمانی کودکان
خواندن قصه در کودکان باعث ایجاد هیجان می شود. این هیجان به دلیل شنیدن داستانی است که از سرنوشت انسان ها تجربه می کند. کودکان با داستان، مهارت زندگی و زبان آموزی یاد می گیرند و می آموزند که دنیای واقعی که در آینده می خواهند در آن پا بگذارند چگونه است. تجربه کودکان از شنیدن داستان و قصه، درس زندگی برای رویارویی با واقعیات است.
برای تحقق این هدف والدین و روانشناس باید در انتخاب داستان های درمانی برای کودکان دقت کافی را داشته و با صبوری داستان هایی را برای کودک انتخاب کنند که به بهبود و آموزش او کمک کند.
قصه درمانی کودکان تخیل آن ها را نیز پرورش می دهد. خلاقیت، قدرت تفکر و اندیشه را در کودک ایجاد می کند، قدرتی که با آن کودک می تواند درعالم خیال، واقعیت را در دستان خود بگیرد و کوچک بشمارد. کمکی که داستان درمانی برای کودکان انجام می دهد بیشتر در همین قدرت است که عالم خیال را در مقابل چشمان کودک بزرگ می کند تا از واقعیاتی که وجود دارد به آن پناه ببرند.
قصه درمانی برای بزرگسالان
اختلالات روانشناسی که در بزرگسالان وجود دارد بیشتر در حوزه روانکاوری و اختلالات روانشناختی است و به همین دلیل قصه درمانی برای بزرگسالان مانند داستان درمانی کودکان نیست. در قصه درمانی برای بزرگسالان از روش میلتون اریکسون استفاده می شود. دراین روش قصه شنیده می شود و تلاش می شود از شرایط نامطلوب به شرایطی مطلوب رسیده شود.
قصه درمانی برای بزرگسالان برای درمان بیماری هایی است که بیشتر ریشه در کودکی دارند و در حال حاضر بیمار را دچار اختلالات حاد شخصیتی کرده اند. در حالی که قصه درمانی برای کودکان در جهت رفع مشکلاتی است که آنها را به دلیل کودک بودن در دنیای واقعی دچار ترس می کند. با این وجود قصه درمانی کودکان و بزرگسالان برای حل مشکلاتی است که روان آن ها را درگیر کرده و آرامش نسبی را از آن ها سلب نموده است.